Homo Naledi (ตอนที่ 1): ปูพื้นฐานกันก่อน

วันนี้มีโอกาสได้ดู Documentary (สารคดี) ของทาง #Netflix เรื่อง Secrets of the Neanderthals ดูแล้วรู้สึกถึงความ... ความยาวนาน และ ความ amazing ของวิวัฒนาการของมนุษย์ (Homo Sapiens) แล้วต่อด้วยสารคดีทาง Netflix เหมือนกัน เรื่อง Unknown: Cave of Bones ที่ว่าด้วย Homo Naledi สายพันธุ์ที่เพิ่งถูกค้นพบมาไม่นานนี้ ที่เคยอาศัยอยู่บนโลกใบนี้ร่วมแสนปีก่อนที่จะมี Homo Sapiens

ก่อนจะเข้าเรื่อง เรามาปูพื้น ชีววิทยา 101 กันก่อน (นึกถึง ม.ประจวบ ที่เคยสอนชีวะตอน ม.ปลาย เลย)

บรรพบุรุษของ Homo Sapiens ได้แก่ Homo Habilis (มนุษย์ฮาบิลิส) อาศัยอยู่เมื่อประมาณ 2.3-1.4 ล้านปีก่อน ถือเป็นสปีชีส์แรกในสกุล Homo และเป็นบรรพบุรุษของสปีชีส์อื่นๆ ในสกุลนี้ มีสมองขนาดใหญ่ขึ้น และเริ่มมีการทำเครื่องมือหิน

Note: ในทางชีววิทยา สิ่งมีชีวิตถูกจัดแบ่งออกเป็นกลุ่มต่างๆ ตามลำดับขั้นของการจัดจำแนกประเภท ที่เรียกว่า "ระบบทวินาม" (Binomial Nomenclature) โดยเริ่มจากกลุ่มใหญ่ไปหากลุ่มย่อย ดังนี้

1. อาณาจักร (Kingdom) - แบ่งออกเป็น 5 อาณาจักรหลัก ได้แก่

   1. สัตว์ (Animalia)

   2. พืช (Plante)

   3. ฟังไจ (Fungi) เห็ด รา ยีสต์

   4. โพรทิสตา (Protista) สิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว หรือหลายเซลล์ที่ยังไม่มีเนื้อเยื่อ เช่น สาหร่าย อะมีบา

   5. มอเนอรา (Monera) พวกแบคทีเรีย เป็นสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว

2. ไฟลัม (Phylum) หรือ ดิวิชัน (Division) - เป็นการแบ่งย่อยจากอาณาจักร เช่น ไฟลัม Chordata (มีแกนสันหลัง), ไฟลัม Arthropoda (มีขาข้อ)

3. ชั้น (Class) - แบ่งย่อยจากไฟลัม เช่น คลาส Mammalia (สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม), คลาส Insecta (แมลง)

4. อันดับ (Order) - แบ่งย่อยจากคลาส เช่น ออร์เดอร์ Primates (คล้ายลิง), ออร์เดอร์ Carnivora (กินเนื้อ)

5. วงศ์ (Family) - แบ่งย่อยจากออร์เดอร์ เช่น แฟมิลี Canidae (สุนัข และสุนัขจิ้งจอก)

6. สกุล (Genus) - แบ่งย่อยจากแฟมิลี เช่น จีนัส Homo (มนุษย์), จีนัส Canis (หมาป่า และสุนัข)

7. สปีชีส์ (Species) - เป็นหน่วยย่อยสุดท้ายในการจัดจำแนก โดยสิ่งมีชีวิตที่จัดอยู่ในสปีชีส์เดียวกันจะสามารถสืบพันธุ์ข้ามกันได้ เช่น Homo sapiens (มนุษย์ปัจจุบัน), Canis lupus (หมาป่า)

เมื่อเขียนชื่อทางวิทยาศาสตร์ของสิ่งมีชีวิต จะใช้ ชื่อสกุล (Genus) ตามด้วยชื่อสปีชีส์ (Species) เช่น Homo Sapiens, Canis Lupus เป็นต้น การจัดจำแนกประเภทนี้ช่วยให้นักชีววิทยาสามารถศึกษาความสัมพันธ์เชิงวิวัฒนาการ และจัดกลุ่มสิ่งมีชีวิตได้อย่างเป็นระบบ รวมถึงใช้เป็นพื้นฐานในการศึกษาด้านอื่นๆ เช่น นิเวศวิทยา พฤติกรรมสัตว์ และการอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพอีกด้วยครับ

กลับมาเรื่องสกุล Homo ที่มี Homo Habilis (มนุษย์ฮาบิลิส) เป็นบรรพบุรุษของสปีชีส์อื่นๆ ในสกุลนี้ ซึ่งญาติห่างๆ ของพวกเราก็มีหลายคนนะ เช่น

1. Homo Erectus (มนุษย์ตัวตั้งตรง): อาศัยอยู่เมื่อประมาณ 1.9 ล้าน - 143,000 ปีก่อน มีสมอง และร่างกายขนาดใหญ่ขึ้น และมีความสามารถในการใช้เครื่องมือที่ซับซ้อนขึ้น

2. Homo Neanderthalensis (มนุษย์นีแอนเดอร์ทัล): อาศัยอยู่เมื่อประมาณ 400,000-40,000 ปีก่อน ไปตั้งถิ่นฐานอยู่ในยุโรป และตะวันออกกลาง มีสมองขนาดใหญ่ และมีพัฒนาการทางวัฒนธรรมใกล้เคียงกับ Homo Sapiens ในยุคแรก

3. Homo Heidelbergensis

4. Homo Floresiensis: มนุษย์ร่างเล็กที่อาศัยอยู่บนเกาะฟลอเรส ในอินโดนีเซีย

5. Homo Naledi: ค้นพบเมื่อไม่นานมานี้ ยังไม่แน่ชัดว่าสัมพันธ์กับสปีชีส์อื่นอย่างไร

6. Homo Luzonensis: ค้นพบในปี 2019 บนเกาะลูซอน ประเทศฟิลิปปินส์

สำหรับ Homo Sapiens เองนั้น ถือกำเนิดขึ้นในทวีปแอฟริกาเมื่อประมาณ 200,000-300,000 ปีก่อน หลักฐานฟอสซิลที่เก่าแก่ที่สุดพบในประเทศโมร็อกโก เอธิโอเปีย และแอฟริกาใต้ และเริ่มอพยพ แพร่กระจายออกจากแอฟริกา เข้าสู่ตะวันออกกลางและบางส่วนของเอเชีย เมื่อประมาณ 200,000-100,000 ปีก่อน มีหลักฐานการตั้งถิ่นฐานในพื้นที่เช่น อิสราเอล จอร์แดน ซาอุดีอาระเบีย จีน และอินโดนีเซีย หลังจากนั้นประมาณ 40,000-100,000กระจายตัวเข้าสู่ทวีปยุโรป ผ่านเส้นทางในตะวันออกกลางและเอเชียกลาง มีการตั้งถิ่นฐานในพื้นที่ส่วนใหญ่ของยุโรป รวมถึงบางส่วนของเอเชียตะวันออกไกล ในช่วงเวลานี้ Homo Sapiens อยู่ร่วมสมัยกับ Homo Neanderthalensis ในยุโรป และตะวันออกกลาง

ทำไมต่างกัน

สมมติว่ามีสุนัขสายพันธุ์หนึ่ง เช่น สุนัขพันธุ์เยอรมัน เชพเพิร์ด ที่มีถิ่นกำเนิดในประเทศเยอรมนี ต่อมา สุนัขบางส่วนถูกนำไปเลี้ยงในประเทศอื่น เช่น ฝรั่งเศส และมีการผสมพันธุ์กับสุนัขท้องถิ่น ทำให้เกิดเป็นสายพันธุ์ใหม่ที่มีลักษณะคล้ายคลึงแต่แตกต่างจากสุนัขเยอรมัน เชพเพิร์ดดั้งเดิมในบางลักษณะ เช่น ขนาดลำตัว สีขน หรือรูปร่างหน้าตา

สุนัขสายพันธุ์ใหม่นี้อาจมีชื่อเรียกแตกต่างกันไป เช่น "เยอรมัน เชพเพิร์ดฝรั่งเศส" แม้จะมีความแตกต่าง แต่สุนัขทั้งสองสายพันธุ์ก็ยังสามารถผสมพันธุ์ข้ามสายพันธุ์กันได้ และลูกที่เกิดมาจะมีลักษณะผสมผสานของพ่อแม่ทั้งสองสายพันธุ์

ความสัมพันธ์ระหว่างสกุล Homo เช่น Sapiens และ Neanderthals ก็เป็นในลักษณะคล้ายกัน โดยทั้งสองสปีชีส์ต่างวิวัฒนาการมาจากบรรพบุรุษเดียวกัน แต่แยกย้ายกันอยู่คนละพื้นที่เป็นเวลานาน (Homo Sapiens ในแอฟริกา และ Neanderthals ในยุโรป) ทำให้มีวิวัฒนาการที่แตกต่างกันไปบางส่วน เช่น รูปร่างหน้าตา ขนาดสมอง เป็นต้น

เมื่อประมาณ 40,000-60,000 ปีก่อน เมื่อ Homo Sapiens อพยพจากแอฟริกาเข้าไปในดินแดนของ Neanderthals สำหรับที่ว่า Neanderthals ในปัจจุบันหายไปไหน ทำไมสูญพันธุ์ ทำไมเหลือแต่ Sapiens เรื่องนี้ก็มีการตั้งสมมติฐานหลายอย่าง (ลองไปอ่านรายละเอียดในหนังสือ Homo Sapiens ละกัน) สรุปได้คร่าวๆ ว่า อาจจะเพราะ

1. ทั้งสองสปีชีส์ก็มีการผสมพันธุ์กัน

2. การทำสงคราม สู้รบกัน

3. สภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้ออำนวยให้กับ Neanderthals

Neanderthals

Homo Sapiens ได้กลายเป็นสปีชีส์มนุษย์เพียงสปีชีส์เดียวที่ยังคงอยู่ หลังจากสปีชีส์อื่นๆ อย่าง Neanderthals สูญพันธุ์ไปแล้ว มนุษย์ได้ตั้งถิ่นฐาน และสร้างอารยธรรมในทุกทวีปทั่วโลก ยกเว้นแอนตาร์กติกา ปัจจุบัน Homo Sapiens มีประชากรกระจายอยู่ทั่วทุกมุมโลก โดยมีประชากรรวมกว่า 8 พันล้านคน กว่าจะมาเป็นเราๆ หรือมนุษย์สมัยใหม่ หรือ Homo Sapiens ตั้งแต่จุดกำเนิดในแอฟริกา ไปจนครอบคลุมทั่วโลกอย่างทุกวันนี้ พวกเราใช้เวลาประมาณ 300,000 ปีเลยทีเดียว

เพราะฉะนั้นที่เคยเห็นกันในสารคดี หรือสื่อต่างๆ ที่ทำให้คิดว่าแป๊ปเดียวก็จุดไฟได้ แป๊ปเดียวทำหอก แป๊ปเดียวปลูกผัก แต่จริงๆ แล้วแต่ละขั้นตอนการวิวัฒนาการ แต่ละขั้นตอนการส่งต่อความรู้ใช้เวลาเป็นร้อย เป็นพัน เป็นหมื่น หรือแสนปีกันเลยทีเดียว (แสนปีนานมั๊ย เอาเป็นว่ายุคอียิปต์โบราณเกิดเมื่อประมาณ 3,150 ปีก่อนคริตศักราช หรือประมาณ 5,000 ปีก่อนนี่เอง)